Najdłuższa akcja poszukiwawcza w historii

Była wiosna 1845 roku, kiedy Sir John Franklin ze 129 członkami załogi na pokładzie dwóch statków wyruszał z Anglii w kierunku północnych wybrzeży Ameryki.

Na pokładach okrętów Jej Królewskiej Mości o złowrogo brzmiących nazwach Erebus i Terror znaleźli się najlepsi marynarze tamtych czasów. Oba żaglowce zostały przerobione na parowce z napędem śrubowym i wyekwipowane na trzyletnią mroczną podróż.

Franklin i jego ludzie mieli za zadanie wytyczyć najkrótszą drogę prowadzącą z Europy na Daleki Wschód wiodącą przez bezkutecznie poszukiwane Przejście Północno-Zachodnie. Misja była bardzo ambitna, bo nikt wówczas nie wiedział, czy opłynięcie Ameryki od północy jest możliwe.

Początkowo wszystko wróżyło powodzenie misji, a wiadomości przesyłane z pokładów statków napawały optymizmem. Inne załogi jeszcze w lipcu widziały okręty Franklina płynące na zachód wodami położonej między Kanadą a Grenlandią Zatoki Baffina, kiedy jednak ekspedycja wpłynęła do Cieśniny Lancastera, wszelki ślad po niej zaginął.

Dopiero trzy lata później, gdy od Sir Franklina wciąż nie było wieści, zarządzono rozpoczęcie poszukiwań. Decyzja brytyjskiej admiralicji rozpoczęła najdłuższą akcję poszukiwawczą w historii, a na kanwie wydarzeń, które udało się ustalić kolejnym wyprawom można by napisać posępny, wiktoriański horror.

Sir John Franklin i jego grĂłb Foto: Hulton Archive / Getty Images / FPM

160 lat poszukiwań

Za uratowanie członkĂłw wyprawy Franklina wyznaczono ogromną nagrodę – 20 tys. funtĂłw szterlingĂłw. Nic dziwnego więc, Ĺźe znalazło się wielu śmiałkĂłw gotowych dla pieniędzy ryzykować Ĺźycie w lodach Arktyki.

W morze ruszyło około czterdziestu załóg, jednak dopiero w 1850 na wyspie Beechey, położonej na północ od Zatoki Boothia, członkowie jednej z nich odnaleźli ruiny kamiennego schronienia, pojemniki na żywność i trzy groby.

W mogiłach spoczywali członkowie wyprawy: John Shaw Torrington, podoficer i palacz na statku HMS Terror oraz marynarze William Braine i John Hartnell służący na pokładzie Erebusa. Choć nie znaleziono więcej żadnych szczątków ludzkich, to w 1854 roku członków pechowej ekspedycji oficjalnie uznano za zmarłych.

Kilka miesięcy po tej decyzji dodatkowych informacji o smutnym losie brytyjskich marynarzy dostarczył doktor John Rae, szkocki lekarz pracujący w korporacji handlowej o nazwie Kompania Zatoki Hudsona.

Doktor Rae, który z racji swoich obowiązków często podróżował po niedostępnych północnych krańcach Kanady, rozmawiał tam z Inuitami, którzy twierdzili, że wiosną 1850 roku spotkali na wyspie Króla Williama dużą grupę Europejczyków zmierzającą na południe.

PoniewaĹź wyczerpani odkrywcy potrzebowali jedzenia, Inuici sprzedali im fokę. Latem tamtego roku odkryli kilka grobĂłw, ponad trzydzieści ciał na stałym lądzie i kolejnych pięć na jednej z wysepek. Rae odkupił od EskimosĂłw przedmioty z wyprawy – m.in. części zegarkĂłw i kompasĂłw oraz srebrny talerz w wygrawerowanym napisem „Sir John Franklin”.

W przedstawionym brytyjskiej admiralicji raporcie doktor twierdził, że na podstawie stanu ciał i zawartości pozostawionych garnków można wnioskować, że podróżnicy posunęli się do kanibalizmu. Choć po upublicznieniu tych informacji Rae był odsądzany od czci i wiary, to wypłacono mu połowę przewidzianej nagrody, a dalsze poszukiwania przerwano.

Ciągle nie było jednak wiadomo, jaki dokładnie los spotkał resztę załogi Sir Franklina i jaki był przebieg zdarzeń. By się o tym przekonać Lady Franklin, ktĂłrej nie udało się namĂłwić władz do wysłania kolejnej misji, w 1857 roku kupiła za pieniądze uzyskane z datkĂłw szkuner „Fox”, zaś do kierowania nową wyprawą wynajęła Francisa Leopolda McClintocka, ktĂłry brał udział w jednej z wcześniejszych ekspedycji poszukiwawczych.

Kapitan miał umieścić pamiątkową tablicę na wyspie Beechey i prowadzić poszukiwania w rejonie wyspy Króla Williama. Dopadł go jednak pech. Jego jacht przed osiągnięciem celu podróży na osiem miesięcy został unieruchomiony przez krę i razem z nią przedryfował półtora tysiąca kilometrów na południe.

Kiedy udało mu się odpłynąć, McClintock uzupełnił zapasy na Grenlandii i po wizycie na Beechey postanowił wpłynąć do Cieśniny Peela. Ta jednak okazała się być zablokowana przez lód. W tej sytuacji dowódca postanowił nie czekać i rozpocząć poszukiwania przy użyciu psich zaprzęgów.

W kwietniu 1859 roku dowodzący wyprawą w głąb lądu porucznik William Hobson znalazł w północno-zachodniej części wyspy KrĂłla Williama wiadomość podpisaną przez porucznika Grahama Gore’a.

Z notatki, ukrytej pod kamiennym kopcem i opatrzonej datą 28 maja 1847, wynikało, Ĺźe po dwĂłch latach wyprawa przebiegała zgodnie z planem, a Franklin ciągle Ĺźył i nią dowodził. Jednak na marginesach tej samej wiadomości umieszczono później kolejną informację, datowaną na 25 kwietnia 1848 i podpisaną przez kapitanĂłw Fitzjames’a i Croziera.

PrzeraĹźony Hobson przeczytał, Ĺźe 12 września 1846 okręty zostały uwięzione w lodzie i opuszczone 22 kwietnia 1848, zaś Franklin zmarł na początku czerwca poprzedniego roku. Oficerowie raportowali, Ĺźe straty wśrĂłd załogi wyniosły 24 osoby. „Jutro, 26-go, ruszamy w kierunku rzeki Fish Back” – napisali.

Wyprawa McClintocka znalazła na wyspie także łódź na płozach, a w niej dwa szkielety, zaś na jej południowym wybrzeżu kolejne ludzkie szczątki z dokumentami Henry?ego Peglara, podoficera na HMS Terror.

Wszystko wskazywało na to, że ponad setka ocalałych polarników wśród śnieżnych zamieci i w siarczystym mrozie próbowała dotrzeć do północnych wybrzeży kontynentu amerykańskiego. Mimo świetnego wyszkolenia i wyposażenia nikomu z nich się to jednak nie udało.

W Anglii, która nie mogła się otrząsnąć z szoku wywołanego doniesieniami o losie Franklina, jeszcze przez wiele lat krążyły plotki, że część członków wyprawy mogła przeżyć i zasymilować się z tubylcami straciwszy nadzieję na powrót do domu. Nigdy nie udało się tego udowodnić.

Śmiertelny uśmiech

Na wyjaśnienie przyczyn klęski wyprawy i śmierci wszystkich jej uczestników trzeba było czekać aż do 1984 roku. Wtedy grupa kanadyjskich antropologów ekshumowała pochowane na wyspie Beechey ciało Johna Torringtona. Wykonano wówczas słynne zdjęcia świetnie zakonserwowanej przez mróz mumii.

Wizerunek, który obiegł cały świat, przedstawia Torringtona wykrzywiającego twarz w groteskowym, śmiertelnym uśmiechu. Specjaliści odkryli, że w chwili śmierci podoficer musiał być bardzo chory: był wychudzony, ważył niewiele ponad 38 kilogramów.

Przeszedł gruźlicę, a bezpośrednią przyczyną śmierci było zapalenie płuc. We wszystkich przebadanych zwłokach stwierdzono bardzo wysoki poziom ołowiu. Naukowcy znaleźli także zamknięte puszki z żywnością, która do ostatnich chwil misji nadawała się do jedzenia.

Nurtowało ich pytanie, dlaczego głodujący ludzie nie wykorzystali wszystkich zapasów. Po przebadaniu puszek okazało się. że ich niewłaściwe lutowanie spowodowało zatrucie jedzenia ołowiem, stąd jego podwyższony poziom w zwłokach ofiar.

Zjedzenie takiej żywności powoduje bóle głowy i brzucha, kłopoty z pamięcią oraz ogólne wyczerpanie i podatność na inne choroby, takie jak zapalenie płuc. Naukowcy postawili także inną prawdopodobną hipotezę.

Otóż w nowoczesnych jak na owe czasy statkach Franklina zastosowano pomocniczy napęd wykorzystujący duże ilości świeżej wody. Na jego potrzeby przygotowano specjalny system jej destylacji który mógł spowodować również zatrucie wody pitnej. Co zatem pozostało nieszczęśliwym niedobitkom skazanym na zatrutą wodę i jedzenie?

W 1992 roku grupa archeologów i specjalistów od medycyny sądowej zbadała prawie 400 kości i ich fragmentów rozrzuconych u wybrzeży wyspy Króla Williama. Artefakty takie jak guziki wskazywały, że były to szczątki ludzi sir Franklina.

Oprócz dużej zawartości ołowiu w kościach, na ich powierzchni wykryto także ślady po nacięciach wskazujące na oddzielanie mięsa od skóry. Był to ostateczny dowód na to, że wyczerpani okrutną zimą polarnicy w ostatnich aktach swojej wyprawy poznali smak ludzkiego mięsa.

Zaginione statki

Od 1997 roku Kanada wydała setki tysięcy dolarów na poszukiwania zaginionych statków Franklina, ale prowadzono je bez skutku. Naukowcy twierdzą, że oba wraki powinny leżeć gdzieś na dnie Cieśniny Larsena, u północnych wybrzeży wyspy Króla Williama. Jest szansa, że są nienaruszone.

W 2002 i 2004 roku kanadyjsko-irlandzka ekspedycja odnalazła zamiast nich tylko drobne przedmioty i pozostałości po namiotach na wysepce niedaleko wyspy O’Reilly. Później Kanadyjczycy prowadzili poszukiwania w 2008, 2010 i 2011 roku.

W lipcu 2010 roku na północ od wyspy Banksa odnaleziono HMS Investigator, jeden ze statków poszukujących Franklina, który został uwięziony w lodzie i opuszczony w 1853.

Latem ubiegłego roku grupa archeologów wyruszyła ponownie szukać Erebusa i Terrora. Załogi dwóch statków za pomocą sonaru mapowały dno oceanu, ale zepsuł się robot, który miał prowadzić badania pod wodą.

Prasa okrzyknęła statki Franklina najbardziej poszukiwanymi wrakami w Kanadzie, a historia wyprawy stała się inspiracją dla popkultury. Motyw został wykorzystany w jednej z kampanii gry fabularnej „Zew Cthulhu”, wcześniej zaś w wielu powieściach, obrazach i sztuce teatralnej.

Słynne pośmiertne zdjęcie Johna Torringtona zainspirowało Jamesa Taylora do napisania piosenki „The Frozen Man”. Sir Johnowi Franklinowi zawdzięczamy jednak nie tylko mrożącą krew w Ĺźyłach opowieść będącą poĹźywką dla artystĂłw.

Tym, którzy go szukali udało się nanieść na mapy setki kilometrów linii brzegowej i nowych wysp, a w końcu odnaleźć legendarne Przejście Północno-Zachodnie. Okazało się jednak, że szlak jest trudno dostępny i żeglowny tylko przez część roku, więc pozostaje niemal niewykorzystany.

Nie oznacza to jednak, że będzie tak już zawsze. Wskutek cofania się lodów na dalekiej północy w przyszłości Przejście może nabrać nowego, strategicznego znaczenia.

Z tego powodu i dla podtrzymania roszczeń do złóż surowców w okolicach Bieguna Północnego Kanada coraz chętniej zaznacza swoją obecność w regionie. Można więc liczyć że przy okazji statki Franklina zostaną odnalezione i zakończy się najdłuższa akcja poszukiwawcza w historii.

Źródło: http://podroze.onet.pl/ciekawe/lodowa-pulapka/rcyf1